9 topstukken van de Koninklijke Bibliotheek tentoongesteld in Leuven
Eerste uitgave van Utopia centraal in de tentoonstelling “Op zoek naar Utopia”
21 november 2016
Op 20 oktober ll. opende de tentoonstelling “Op zoek naar Utopia” haar deuren in het Museum M in Leuven. Verschillende stukken uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek – met onder andere het centrale stuk van de tentoonstelling, i.e. de eerste uitgave van “Utopia” van Thomas More – worden er uitzonderlijk tentoongesteld.
500 jaar na de publicatie van Utopia van Thomas More verwelkomt M Museum een tentoonstelling van internationale allure rond het werk van de Engelse humanist. De eerste editie van het boek werd in 1516 door Dirk Martens gedrukt in Leuven. Van de ongeveer dertig exemplaren die wereldwijd worden bewaard, maken er vandaag twee deel uit van de collecties van de Koninklijke Bibliotheek.
Negen uitzonderlijke stukken
Van de ca. 77 stukken die grote collecties van over de hele wereld in bruikleen hebben gegeven voor deze tentoonstelling zijn er negen afkomstig uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek. Naast de eerste editie van Utopia vindt men er ook:
- vijf bijzonder verluchte handschriften,
- een unieke houtsnede met een gezicht op Leuven dat speciaal voor deze gelegenheid werd gerestaureerd
- de eerste hemelkaart (16de eeuw), gedrukt door Albrecht Dürer
Om conservatorische redenen worden deze topstukken zelden tentoongesteld. Dit is dan ook een unieke gelegenheid om deze stukken te bekijken die, elk op zijn manier, getuigen van de intellectuele bloei in hun tijd en met name van het humanisme tijdens de 16de eeuw in onze gewesten.
Leuven zoals u de stad nooit eerder heeft gezien (ill. 1)
Dit stadsgezicht stelt Leuven als intellectueel centrum voor. De prent toont de kenmerkende bouwkundige elementen van de stad, het stadhuis, de stadswallen en zelfs haar bewoners zoals die omstreeks 1540 kon worden gezien vanop de Gasthuisberg. De monumentale prent bestaat uit 18 houtgravures met een totale lengte van 3,60 meter en een hoogte van 50 centimeter, en is het oudste bekende gezicht van de stad Leuven. Het is ook het grootste bewaarde stadsgezicht van het begin van de moderne tijd in Europa. Reden genoeg om het enige bewaarde exemplaar voor de gelegenheid te laten restaureren met steun van het Fonds de la Serna van de Koning Boudewijnstichting.
Het belangrijkste Brugse handschrift van het begin van de 16de eeuw (ill. 2, 3 en 4)
Wat is er beter dan goud om een getijdenboek te versieren? Een gebedenboek, ontworpen om zijn opdrachtgever zijn leven lang te vergezellen, werd steeds met bijzondere zorg uitgevoerd. In het geval van het Hennessy-getijdenboek gaat het zelfs om kunst met een grote K. Dit getijdenboek werd rond 1530 vervaardigd in het atelier van de Brugse miniaturist Simon Bening. Deze kunstenaar maakte verschillende miniaturen, waarop hij het leven in de stad en op het platteland voorstelde volgens het ritme van de seizoenen. Het werk sluit aan bij de traditie van andere getijdenboeken van zijn tijd en geeft, dertig jaar vóór Bruegel, de zo kenmerkende sfeer weer van alledaagse taferelen die ook zijn tijdgenoten voorstelden te midden van de Vlaamse landschappen.
Draken in Afrika … (ill. 5 en 6)
De Geographia van Ptolemaeus zorgde voor een revolutie in de voorstelling van de wereld en gaf aanleiding tot nieuwe ontdekkingen, dankzij de vertaling van het werk in het begin van de 15de eeuw en zijn introductie in de westerse wereld. Desondanks verraadt deze rijkelijk versierde kopie - vervaardigd in opdracht van Raphaël de Mercatellis, een onwettige zoon van Filips de Goede - nog de invloed van de iconografie uit de oudheid en de middeleeuwen. Afrika wordt er bevolkt door draken en andere reëlere maar al even wilde dieren.
De oudste gedrukte hemelkaart, getekend Albrecht Dürer (ill. 7)
Op basis van de werken van de astronoom Conrad Heinfogel ontwierp de kunstenaar uit Nürnberg in 1515 de eerste gedrukte hemelkaart. Om het document te vermenigvuldigen en vervolgens te verspreiden bij een groot internationaal publiek werd het in houtblokken uitgesneden en vervolgens in grote oplagen afgedrukt. De kaart biedt een synthese van de kennis van de astronomen uit de oudheid, en de aanvullingen en verbeteringen van middeleeuwse Arabische astronomen. Daarom zijn op het werk de portretten van belangrijke astronomen als Ptolemaeus, Aratus Cilex, Marcus Manilius en de Arabische astronoom Abd al-Rahman al-Sufi voorgesteld.
De tentoonstelling "Op zoek naar Utopia" loopt van 20 oktober 2016 tot 17 januari 2017 in M Museum te Leuven.
Januari, Simon Bening, in het Hennessy-getijdenboek, Brugge, ca. 1530, Koninklijke Bibliotheek van België, Handschriftenkabinet, II 158, fol.1v.
Maart, Simon Bening, in het Hennessy-getijdenboek, Brugge, ca. 1530, Koninklijke Bibliotheek van België, Handschriftenkabinet, II 158, fol.3v.
September, Simon Bening, in het Hennessy-getijdenboek, Brugge, ca. 1530, Koninklijke Bibliotheek van België, Handschriftenkabinet, II 158, fol.11v.
Kaart van de Nijl en de onbekende gebieden in Noord-Afrika, in Geographia, Claudius Ptolemaus, 1482-1485, Koninklijke Bibliotheek van België, Handschriftenkabinet, 14887, f.79v.
Kaart van de Nijl en de onbekende gebieden in Noord-Afrika, in Geographia, Claudius Ptolemaus, 1482-1485, Koninklijke Bibliotheek van België, Handschriftenkabinet, 14887, f.80r.
Imagines coeli septentrionales cum duodecim imaginibus zodiaci, Albrecht Dürer naar Conrad Heinfogel, 1515, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet, SII 23031.
Hemelkaart, Michael Ostendorfer, in Petrus Apianus, Astronomicum Caesarum, 1540, Koninklijke Bibliotheek van België, Oude en kostbare drukwerken, VB 5123 C.
Wijsheid dicteert haar werk aan de schrijver Henricus Suso, toegeschreven aan de Meester van Jean Rolin, in Horologium Sapientiae, Henricus Suso, 1450-1460, Koninklijke Bibliotheek van België, Handschriftenkabinet, IV 111, fol. 13v.
Mappamundi, Simon Marmion, in La Fleur des Histoires, 1459-1463, Koninklijke Bibliotheek van België, Handschriftenkabinet, 9231, fol. 281v.
Utopia, Thomas More, Leuven, 1516, Koninklijke Bibliotheek van België, Oude en kostbare drukwerken, INC A 1945, fol. 1v.
Utopia, Thomas More, Leuven, 1516, Koninklijke Bibliotheek van België, Oude en kostbare drukwerken, INC A 1945, fol. 2r.
