‘Heksen avant la lettre’: een middeleeuws mozaïek van vrouw-zijn in het KBR museum

Van 26 oktober 2021 tot 24 april 2022 ontdekt u in het KBR museum een nieuwe selectie handschriften uit de prestigieuze bibliotheek van de Bourgondische hertogen. Volledig nieuw is de (tijdelijke) thematische focus ‘Heksen avant la lettre’, in samenwerking met ULB Culture. Miniaturen, verhalen en getuigenissen onthullen de - soms verrassende - facetten van vrouw-zijn op het einde van de middeleeuwen.

Geen middeleeuwse heksenjacht

De titel ‘Heksen avant la lettre’ legt de vinger op een anachronisme in onze verbeelding. Want wat blijkt: de heksenjacht zoals wij die vandaag kennen, is helemaal geen middeleeuws fenomeen. In de middeleeuwen werd ketterij niet specifiek gelinkt aan het vrouwelijk geslacht. Magie maakte deel uit van het dagelijkse leven. Ook al was er soms wantrouwen vanwege de autoriteiten, vrouwen liepen niet het risico om bij de minste verdenking op de brandstapel te belanden.

De collectie Bourgondische handschriften biedt een bijzondere inkijk in hoe ‘vrouw zijn’ en magie werden gezien en beleefd, net voor de vloedgolf aan hekserijprocessen en veroordelingen.

In de geschiedenis is “anoniem” meestal synoniem van “vrouw”.

- Virginia Woolf

Sterke vrouwen: een geschiedenisles

De eerste thematische focus in het KBR museum brengt tal van briljante, sterke en gecultiveerde vrouwen voor het voetlicht. Dat hun bestaan ons vandaag verbaast, komt doordat ze door de eeuwen heen jammerlijk vergeten werden. Of het nu gaat om heiligen, begijnen, sibillen of zeemeerminnen of om vrouwen met namen als Jeanne d’Arc, de maagd Maria of Christine de Pizan. Vrouwen die ambachten, de geneeskunde of de miniatuurkunst beoefenden ... Ze tonen ons een beeld van het leven van vrouwen in de 15de eeuw. En dat blijkt een stuk gevarieerder dan de meeste mensen denken. Ook de manier waarop vrouwen afgebeeld werden, was veel verscheidener dan vaak wordt aangenomen.

De dertig handschriften uit de themafocus zijn het ideale startpunt om op ontdekking te gaan in de tijdsgeest die de kiem zal blijken voor de latere heksenvervolgingen. ‘Avant la lettre’, dus. Vóór het moment dat het stereotype van de heks definitief vorm krijgt.

Lezingen, workshops en rondleidingen

• De focus krijgt een verlengstuk in de vorm van een reeks lezingen in samenwerking met ULB Culture. De lezingen gaan dieper in op thema’s die in de focus aan bod komen.
• Voor wie zich nog wil verdiepen en graag zelf aan de slag gaat, biedt KBR in samenwerking met het Nationaal centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen een workshop aan over hoe men vroeger kleurpigmenten maakte uit natuurlijke materialen. We weten immers dat vrouwen ook in de miniatuurwerkplaatsen werkten. Hoewel de vervaardiging van kleurpigmenten uit natuurlijke materialen meer bij wetenschap aanleunt dan bij hekserij, blijft het een magisch moment wanneer de kleur verschijnt.
• Er worden ook thematische rondleidingen aangeboden. 

Het KBR museum, een nieuwe plek voor museum- en cultuurbeleving in Brussel die de deuren opende in 2020, zet de buitengewone rijkdom van de Librije van de Bourgondische hertogen in de kijker. De museumfocus ‘Heksen avant la lettre’ wordt uitgewerkt in samenwerking met ULB Culture in het kader van de tentoonstelling ‘Witches!’ die van 27 oktober 2021 tot 16 januari 2022 loopt in het Vanderborghtgebouw.