Spitstechnologie maakt de restauratie van eeuwenoud handschrift mogelijk

De dertiende-eeuwse codex met een bijbelverhaal in verzen, de zogenaamde "Rijmbijbel" van Jacob van Maerlant, staat bekend als het oudste geïllustreerde handschrift in het Nederlands. Dit bedreigde erfgoed ondergaat nu een grondige restauratie in de Koninklijke Bibliotheek van België in functie van een betere conservatie en latere ontsluiting voor het grote publiek.

Hoogtechnologisch monnikenwerk

Met de steun van de Koning Boudewijnstichting start de Koninklijke Bibliotheek met een hoogtechnologische restauratie- en conservatiebehandeling. In een eerste fase werd het handschrift volgens zeer hoge kwaliteitseisen volledig gedigitaliseerd. Dit leverde beelden op die de degradatie van de miniaturen, met het blote oog niet of nauwelijks waarneembaar, uiterst gedetailleerd in kaart brengen. Het bladgoud vormt een bijkomende uitdaging die ertoe geleid heeft dat tijdens de opnames elk beeld afzonderlijk aan de kwaliteitsnormen werd getoetst en geëvalueerd.Voor deze opdracht werd een beroep gedaan op het Alamire Digital Lab (Alamire Foundation - KU Leuven).

“Het luxueuze karakter en het niveau van de verluchting zijn bijkomende factoren waardoor dit boek meteen tot de internationale toplaag van manuscripten moet worden gerekend.”

Patrick Lefèvre, Algemeen directeur Koninklijke Bibliotheek van België

Bedreigde miniaturen

Dit unieke handschrift bleef lange tijd ontoegankelijk voor onderzoek vanwege het acuut risico op verdere aftakeling bij elke manipulatie. Meer dan een kwarteeuw geleden werd vastgesteld dat fragmenten van het bladgoud - waarvan de miniaturen rijkelijk zijn voorzien - en van de picturale lagen loskomen. Omdat de toen gangbare technieken niet adequaat bleken, werd de geplande restauratie uitgesteld.

“Door het risico op verlies van bladgoud en pigmentdeeltjes, zelfs bij het eenvoudigweg en uiterst voorzichtig omslaan van de bladen, bleef het handschrift voortaan van elke vorm van manipulatie uitgesloten.”

Bernard Bousmanne, conservator van de afdeling Handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België

Bladgoud restaureren? Eerst digitaliseren

Na grondige analyse wordt het handschrift in een tweede fase 'geconsolideerd'. Deze gecombineerde aanpak van restauratie en digitalisering moet er uiteindelijk voor zorgen dat de bewaring, de studie en de valorisatie van dit uitzonderlijk handschrift uit het Belgisch patrimonium duurzaam worden gegarandeerd. Om conservatorische redenen wordt gekozen voor een uiterst gerichte, omzichtige manipulatie voor specifieke doeleinden. In een laatste fase zal het handschrift, voorzien van aanvullend bronnen-, documentatie- en werkmateriaal, door de Koninklijke Bibliotheek ook online ter beschikking worden gesteld.